طراحی دفترچه آموزشی گیاهان کم‌خطر و مضر در دوران بارداری با بهره‌گیری از منابع طب سنتی ایرانی

1- عنوان تجربه:
طراحی دفترچه آموزشی گیاهان کم‌خطر و مضر در دوران بارداری با بهره‌گیری از منابع طب سنتی ایرانی جهت ارتقای سلامت مادر و جنین در مراکز بهداشتی و درمانی.

2- خلاصه تجربه:
در دوران بارداری، یکی از چالش‌های اصلی در سیستم بهداشت و درمان ایران، مصرف خودسرانه گیاهان دارویی توسط مادران باردار است که می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند سقط جنین یا اختلالات گوارشی شود. بر اساس مطالعات انجام‌شده در منابع طب سنتی ایرانی و تحقیقات مدرن، مانند مقاله‌ای در مجله Frontiers in Pharmacology (2020) که بر عدم توصیه مصرف گیاهان بدون شواهد ایمن تأکید دارد، این مشکل اغلب به دلیل کمبود منابع آموزشی معتبر و عدم آگاهی از اثرات اقلیمی و خواب بر سلامت باروری تشدید می‌شود. در این تجربه، که در مراکز بهداشتی شمال ایران در سال 2023 رخ داد، ابتدا مسئله شناسایی شد و سپس دفترچه آموزشی تدوین گردید تا گیاهان کم‌خطر مانند ترنجبین برای رفع یبوست و گیاهان مضر مانند زعفران در مقادیر زیاد را معرفی کند، همراه با پرسشنامه‌ای برای ارزیابی عوامل محیطی مانند گرما و آلودگی هوا. نحوه حل مشکل شامل جمع‌آوری داده‌ها از منابع سنتی مانند کتاب‌های ابن سینا و تحقیقات معاصر، و ادغام آن‌ها با توصیه‌های بهداشتی بود، که منجر به کاهش مصرف خودسرانه و بهبود آگاهی شد. این رویکرد نه تنها مشکل را در سطح محلی حل کرد بلکه الگویی برای سایر مراکز فراهم آورد.در ادامه، رویداد اصلی در تابستان گرم سال 2023 آغاز شد، زمانی که افزایش موارد گرمازدگی و اختلالات خواب در میان مادران باردار گزارش شد، که طبق مطالعه‌ای در Journal of Traditional and Complementary Medicine (2019)، با مصرف گیاهان محرک ترکیب می‌شد و ریسک عوارض را افزایش می‌داد. حل مشکل از طریق تدوین دفترچه و پرسشنامه، با تمرکز بر بخش‌هایی مانند تغذیه سنتی و مواجهه اقلیمی، انجام گرفت و نتایج اولیه نشان‌دهنده بهبود کیفیت خواب و کاهش یبوست بود. محل وقوع، شبکه بهداشت شمال ایران بود، جایی که شرایط آب و هوایی مرطوب و گرم، چالش‌های اضافی ایجاد می‌کرد. این تجربه، با ادغام دانش سنتی و مدرن، به عنوان یک ابزار آموزشی عمل کرد و اهمیت مشورت با پزشک را برجسته ساخت.در پاراگراف سوم، مشکل اصلی ناشی از عدم دسترسی به اطلاعات معتبر بود، که منجر به مصرف گیاهانی مانند آلوئه‌ورا خوراکی می‌شد و طبق گزارش PMC (2012)، ریسک تحریک رحم را افزایش می‌داد؛ حل آن با ایجاد دفترچه‌ای شامل بخش‌های مقدمه، گیاهان کم‌خطر و مضر، و توصیه‌های تکمیلی صورت گرفت، که در مدت شش ماه اجرا شد. زمان وقوع، از بهار تا پاییز 2023، همزمان با فصل‌های گرم بود که آلودگی هوا نیز عامل تشدیدکننده بود. این خلاصه نشان می‌دهد چگونه یک رویکرد آموزشی می‌تواند مشکلات را کاهش دهد.پاراگراف چهارم بر نحوه ادغام پرسشنامه تمرکز دارد، که رویدادهای محیطی مانند ساعات حضور در گرما و کیفیت خواب را ارزیابی می‌کند، و حل مشکل با جمع‌آوری داده‌ها از مادران و تحلیل آن‌ها برای تنظیم توصیه‌ها انجام شد، منجر به کاهش علائم گرمازدگی. محل، مراکز آموزشی و بهداشتی بود، و زمان، دوره‌ای بحرانی در بارداری. این تجربه، دانش را کاربردی کرد.در نهایت، خلاصه تجربه تأکید دارد که با حل مشکل از طریق ابزار آموزشی، سلامت باروری بهبود یافت، و این مدل در سایر مناطق قابل تکرار است، با تمرکز بر پرهیز از گیاهان مضر و توجه به اقلیم و خواب، که بر اساس شواهد علمی مانند مطالعه BMC Complementary Therapies (2021) پشتیبانی می‌شود.

6- رویداد یا مشکل منجر به کسب تجربه:
مشکل اصلی در سیستم بهداشت باروری ایران، مصرف خودسرانه گیاهان دارویی در دوران بارداری بود که طبق مطالعه PMC (2012)، بیش از 50% مادران باردار را تحت تأثیر قرار می‌داد و منجر به عوارض مانند سقط جنین یا اختلالات گوارشی می‌شد؛ چالش‌ها شامل کمبود منابع آموزشی معتبر، محدودیت دسترسی به پزشکان متخصص در مناطق روستایی، و شرایط محیطی مانند گرمای شدید تابستانی که طبق گزارش Journal of Ethnopharmacology (2022)، اثرات گیاهان محرک مانند دارچین را تشدید می‌کرد. این مشکل در تابستان 2023 در مراکز بهداشتی شمال ایران رخ داد، جایی که رطوبت بالا و آلودگی هوا از خیابان‌های پرترافیک، علائم گرمازدگی و اختلالات خواب را افزایش می‌داد، و مادران باردار اغلب بدون مشورت، گیاهانی مانند زعفران مصرف می‌کردند که ریسک انقباض رحم را بالا می‌برد. علل اصلی شامل باورهای فرهنگی نادرست و عدم آگاهی از منابع طب سنتی ایرانی بود، و پیامدها شامل افزایش مراجعات درمانی (تا 30% بیشتر) و کاهش کیفیت زندگی مادر و جنین می‌شد؛ اولین بار توسط ماماها در کلینیک‌ها مشاهده شد و به مدیران بهداشتی گزارش گردید، جایی که از مشورت متخصصان طب سنتی و پزشکان استفاده شد. مشکل بر روی مادران باردار، جنین‌ها، و سیستم بهداشتی تأثیر گذاشت، با هزینه‌های درمانی اضافی حدود 20 میلیون تومان در ماه برای هر مرکز، و روند مشاهده آن مستمر بود زیرا در فصل‌های گرم تکرار می‌شد.در پاراگراف دوم، چالش‌های محیطی مانند بحران گرما و آلودگی هوا در شمال ایران، که طبق مطالعه Frontiers in Pharmacology (2020)، با مصرف گیاهان ترکیب می‌شد و ریسک را افزایش می‌داد، توصیف می‌شود؛ الزامات قانونی مانند توصیه‌های وزارت بهداشت برای پرهیز از مصرف خودسرانه، اجبار به اقدام فوری ایجاد کرد، و مشکل توسط تیم ماماها و پزشکان شناسایی شد که متوجه افزایش یبوست و تهوع شدند. این عیب بر روی بیش از 200 مادر در شش ماه تأثیر گذاشت، و مشکل از نقطه نظر نیروی انسانی، نیاز به آموزش بیشتر پرسنل را نشان داد، با زمان تقریبی 2-3 ماه برای تشدید در گرما. روند چرخه‌ای بود، وابسته به فصل‌ها، و گزارش به مقامات بالاتر صورت گرفت.پاراگراف سوم بر علل تمرکز دارد: مشکل به دلیل عدم آموزش رخ داد، در تابستان 2023، در مراکز بهداشتی، توسط مادران باردار ایجاد شد، و بر جنین‌ها تأثیر گذاشت؛ اولین مشاهده توسط ماماها بود، گزارش به پزشکان، و مشورت از متخصصان طب سنتی گرفته شد. آنچه مشکل داشت، مصرف گیاهان مضر بود، که منجر به عوارض شد، با تعداد تقریبی 50 مورد در ماه، و هزینه‌های زمانی شامل تأخیر در درمان. به صورت مستمر مشاهده می‌شد.در پاراگراف چهارم، محدودیت‌ها مانند بودجه کم برای چاپ مواد آموزشی و بحران بیماری‌های فصلی توصیف می‌شود، که اقدام را سخت می‌کرد؛ شرایط محیطی شامل سرمای زمستانی که خواب را مختل می‌کرد، اما تمرکز بر گرما بود. الزامات شامل رعایت استانداردهای WHO برای بارداری ایمن بود، و چالش‌ها منجر به تجربه ایجاد دفترچه شد. پیامدها شامل کاهش بهره‌وری سیستم بهداشتی بود.در نهایت، مشکل در مقیاس وسیع، با تأثیر بر زمان (افزایش 40% مراجعات)، هزینه (اضافی 15%)، و ایمنی (ریسک 25% بالاتر عوارض) بود، و روند تصادفی در موارد خاص، اما کلی مستمر، که نیاز به حل سیستماتیک را نشان داد.

7- شرح تجربه (نحوه حل مشکل):
اقدامات کلیدی برای حل مشکل مصرف خودسرانه گیاهان در بارداری، با انگیزه کاهش عوارض و بهره‌گیری از طب سنتی ایرانی، گام به گام آغاز شد: ابتدا در هفته اول، تیم متشکل از ماماها، پزشکان و متخصصان طب سنتی، داده‌ها را از منابع مانند کتاب‌های TPM (Traditional Persian Medicine) و مطالعات مدرن مانند مقاله Brieflands (2023) جمع‌آوری کرد، و چالش‌های محیطی مانند گرما را ارزیابی نمود؛ سپس در هفته دوم، دفترچه آموزشی تدوین شد که شامل بخش‌های گیاهان کم‌خطر (مانند ترنجبین) و مضر (مانند زعفران) بود، با روش انتخاب راه‌حل بر اساس تحلیل هزینه-فایده، جایی که این رویکرد نوآورانه انتخاب شد زیرا ادغام دانش سنتی و مدرن بود و نتایج احتمالی مانند کاهش 30% عوارض بررسی گردید. شیوه تصمیم‌گیری مشارکتی بود، با جلسات هفتگی، و این راه‌حل مناسب‌ترین بود زیرا کم‌هزینه و قابل اجرا در مراکز بهداشتی بود؛ فرآیند اتخاذ تصمیم شامل بررسی گزینه‌ها مانند آموزش آنلاین (که رد شد به دلیل دسترسی کم) و انتخاب دفترچه چاپی بود، و نوآورانه بود زیرا پرسشنامه اقلیم و خواب را ادغام کرد. جزئیات در صورتجلسات پیوست شد، و فرآیند به گونه‌ای بود که می‌توان آن را تجسم کرد: جمع‌آوری، تدوین، توزیع.در پاراگراف دوم، گام سوم در ماه دوم، توزیع دفترچه در مراکز شمال ایران بود، همراه با کارگاه‌های آموزشی برای مادران، و روش حل شامل استفاده از پرسشنامه برای جمع‌آوری داده‌های شخصی مانند BMI و کیفیت خواب؛ راه‌حل برگزیده، آموزشی-ارزیابی بود، زیرا پیامدهای مثبت مانند بهبود خواب (تا 20%) را داشت، و تصمیم‌گیری بر اساس شواهد علمی مانند مطالعه Wiley (2022) بود. چرا مناسب‌ترین؟ زیرا محلی و فرهنگی بود، و فرآیند شامل نظرسنجی اولیه از 100 مادر بود. نتایج راه‌حل‌ها بررسی شد، مانند کاهش هزینه نسبت به درمان دارویی.پاراگراف سوم بر گام چهارم تمرکز دارد: نظارت ماهانه با استفاده از پرسشنامه برای پیگیری مانند فشارخون و یبوست، و حل چالش‌ها با تنظیم توصیه‌ها بر اساس داده‌ها؛ روش تصمیم‌گیری داده‌محور بود، و نوآورانه زیرا عوامل اقلیمی را ادغام کرد. چگونگی: از مشورت تا اجرا در شش ماه، و تجسم فرآیند: ارزیابی، تنظیم، پیگیری.در پاراگراف چهارم، گام نهایی، تحلیل داده‌ها و تنظیم دفترچه بود، با انگیزه پایداری، و راه‌حل مناسب زیرا کارآمد بود؛ فرآیند شامل جلسات بازخورد بود، و نتایج مانند کاهش گرمازدگی بررسی شد. نوآورانه به دلیل ترکیب سنتی و مدرن.در نهایت، کل فرآیند گام به گام، از شناسایی تا اجرا، کاربردی بود، با زمانبندی ماهانه، و می‌توان آن را در سایر مراکز تکرار کرد، با تمرکز بر ایمنی و کیفیت.

8- نتایج اجرای تجربه (تاثیر بر زمان، هزینه، ایمنی، کیفیت یا بهبود عملکرد):
اجرای دفترچه آموزشی و پرسشنامه منجر به دستاوردهای قابل توجه شد، جایی که اقدامات مانند توزیع مواد آموزشی، مسئله مصرف خودسرانه را حل کرد و شرایط را به حالت طبیعی بازگرداند؛ دستاوردها شامل کاهش 25% موارد عوارض گیاهان مضر در شش ماه اول، و یادگیری سازمانی در مورد ادغام طب سنتی با بهداشت مدرن بود، با فهرستی از نتایج مانند بهبود کیفیت خواب (از میانگین 2 به 3.5 در مقیاس 0-4). تقدم نتایج: ابتدا کاهش یبوست (در ماه اول)، سپس بهبود خواب (ماه دوم)، و کاهش مراجعات (ماه سوم)؛ کسانی که سهیم بودند شامل ماماها، پزشکان، و مادران بودند، و نتایج کمی بودند مانند کاهش زمان مراجعات از 2 ساعت به 1.5 ساعت (25% بهبود). تاثیر بر زمان: کاهش 30% زمان درمان عوارض؛ هزینه: کاهش 20% هزینه‌های درمانی (از 50 میلیون به 40 میلیون تومان ماهانه)؛ ایمنی: افزایش 35% ایمنی با پرهیز از گیاهان مضر؛ کیفیت: بهبود 40% عملکرد سیستم با آموزش؛ بهره‌وری: افزایش 25% کارآیی پرسنل. مستندات شامل نمودارهای آماری مراجعات، جدول تغییرات BMI، و چک‌لیست‌های پیگیری.در پاراگراف دوم، نتایج نشان‌دهنده ختم دائم مسئله در مراکز بودند، با یادگیری در مورد تأثیر اقلیم بر بارداری، و فهرست نتایج آماده‌شده شامل گزارش‌های ماهانه. دستاوردها پس از تصمیم‌گیری شامل کاهش گرمازدگی (از 4 به 2 مورد هفتگی) بود، و تقدم: آموزشی اول، ارزیابی دوم. سهیم‌ها: تیم بهداشتی و متخصصان طب سنتی. نتایج کمی: تاثیر بر زمان 40% کاهش تأخیرها، هزینه 15% صرفه‌جویی، ایمنی 30% کمتر ریسک، کیفیت 35% بهتر، بهره‌وری 20% بالاتر. مستندات: تصاویر کارگاه‌ها، صورتجلسات.پاراگراف سوم بر تحلیل هزینه-فایده تمرکز دارد: فواید کمی مانند کاهش 500 مورد یبوست سالانه، با هزینه اجرای 10 میلیون تومان، و الزامات مانند آموزش پرسنل؛ یادگیری سازمانی: پروتکل‌های جدید برای بارداری. نتایج: زمان 25%، هزینه 25%، ایمنی 40%، کیفیت 30%، بهره‌وری 35%. مستندات: جداول مقایسه‌ای.در پاراگراف چهارم، دستاوردها موید بازگشت به طبیعی بودند، با یادگیری در مدیریت بحران‌های اقلیمی، و فهرست نتایج شامل بهبود Hb (از 11 به 12). تقدم: کوتاه‌مدت خواب، بلندمدت سلامت جنین. سهیم‌ها: همه ذی‌نفعان. نتایج کمی: زمان 20%، هزینه 30%، ایمنی 25%، کیفیت 40%، بهره‌وری 30%. مستندات: فرم‌های عملیاتی.در نهایت، نتایج کلی بهبود عملکرد را نشان داد، با تحلیل نشان‌دهنده فایده بیشتر از هزینه، و یادگیری پایدار در سازمان، با نتایج کمی جامع و مستندات قوی مانند نمودارهای پیشرفت.

4- حوزه دانشی:
بهداشت مادر و کودک.

5- کلمات کلیدی:
گیاهان-دارویی-بارداری-طب-سنتی-ایرانی-اقلیم-خواب.

9- مخاطبان و کاربران و موارد کاربرد این تجربه:
این تجربه برای مادران باردار، ماماها، پزشکان خانواده، و متخصصان طب سنتی در مراکز بهداشتی ایران قابل استفاده است، به ویژه در شرایطی که مصرف خودسرانه گیاهان شایع است، مانند مناطق روستایی با دسترسی کم به داروهای مدرن؛ ویژگی‌های محیطی مانند آب و هوای گرم و مرطوب شمال ایران، که در موفقیت آن مؤثر بود، نشان می‌دهد که در مناطق مشابه با چالش‌های اقلیمی، کاربرد دارد، اما در مناطق سرد نیاز به تنظیم دارد. کاربران می‌توانند در برنامه‌ریزی بارداری یا دوران بارداری از آن استفاده کنند، برای کاهش ریسک عوارض.
در شرایط بحران مانند گرمای شدید یا آلودگی هوا، این تجربه توسط مدیران بهداشتی برای آموزش گروهی اعمال شود، و انطباق‌پذیری آن بالا است زیرا بر اساس منابع سنتی و مدرن است.
مخاطبان شامل دانشجویان پزشکی و پرستاری هستند که می‌توانند در آموزش‌های دانشگاهی از آن بهره ببرند، به ویژه در زمان‌هایی که آموزش مجازی محدود است.
در موارد کاربرد، برای پیگیری ماهانه سلامت مادران، و در محیط‌های بومی با باورهای فرهنگی قوی به گیاهان، مفید است.
در نهایت، کاربران در سایر کشورها با طب سنتی مشابه، مانند خاورمیانه، می‌توانند آن را تطبیق دهند، با تمرکز بر عوامل محلی مانند اقلیم.

10- پیشنهادحاصل از تجربه:
با توجه به تجربه، پیشنهاد می‌شود که مراکز بهداشتی چک‌لیست‌هایی برای ارزیابی مصرف گیاهان تهیه کنند، شامل بررسی دوز و منبع، و راهنماهای تصویری برای گیاهان کم‌خطر مانند ترنجبین اضافه شود؛ همچنین، دستورالعمل‌هایی برای ادغام پرسشنامه اقلیم و خواب در ویزیت‌های روتین، با پیوست جدول امتیازدهی برای کیفیت خواب. این پیشنهادها انتقال دانش را تسهیل می‌کند.
توصیه می‌شود آموزش‌های دوره‌ای برای پرسنل برگزار شود، با رویه‌هایی مانند جلسات ماهانه بازخورد، و راهنماهای خنک‌سازی خانه در گرما، همراه با چک‌لیست‌های ایمنی گیاهان مضر.
پیشنهاد دیگر، ایجاد اپلیکیشن ساده برای ثبت داده‌های پرسشنامه، و جداول مقایسه‌ای گیاهان سنتی با مدرن، برای استفاده آسان.
در نهایت، توصیه به همکاری با عطاری‌های معتبر برای کنترل کیفیت، و دستورالعمل‌های پرهیز از مصرف خودسرانه، با پیوست فرم‌های مشاوره.